Netumorske bolesti dojke
Tumorske bolesti dojke

EMBRIOLOGIJA DOJKE

Dojka ili mlečna žlezda (lat. mamma, grč. mastos) najveća je kožna žlezda. To je modifikovana žlezda znojnica, koja se kod žena razvija u funkcionalni organ, a kod muškarca ostaje rudimentirana. (slika 1).
Krajem prvog meseca embrionalnog razvitka, duž ventrolateralne strane trupa, od osnove ruke do osnove noge, razvijaju se mlečne pruge. Od njihovih kranijalnih delova razvijaju se mlečne žlezde. Urastanjem zadebljanog epidermusa u mezenhim (slika 2) iz njegovog distalnog dela izrasta niz epitelnih tračaka od kojih se razviju glavni odvodni kanali režnjeva mlečne žlezde (ducti lactiferi) (slika 3). Pri kraju fetalnog života epitelni tračci se razgranavaju i u njima se pojavljuje lumen. Prema spolja, ducti lactiferi se otvaraju u udubinu, od koje se, kratko nakon rođenja, formira bradavica, proliferacijom mezenhima iz dubine.

Grananje epitelnih tračaka, koji predstavljaju buduće mlečne kanaliće, nastavlja se i nakon rođenja. Kod muškaraca, grananje prestane pre puberteta, pa mlečna žlezda ostane nerazvijena. 
Kod žene se, u doba puberteta, deoba epitelnih tračaka nastavlja, uz istovremeno gomilanje masnog tkiva. Konačno razgranjenje i formiranje žlezdanih delova i njihova diferencijacija u smeru sekrecije, završava se za vreme trudnoće, a u starosti nastupa senilna involucija (slika 4)

ANATOMIJA I HISTOLOGIJA DOJKE
Dojka je simetrični parni organ, smešten na prednjoj strani prsnog koša. Normalnu veličinu dostiže u doba između šesnaeste i devetnaeste godine (slika 4). Većinom je smeštena između drugog i sedmog rebra, te između lateralnog ruba prsne kosti i srednje pazušne linije (regio mammalis).
Koren dojke (radix mammae) se nalazi u području ispod drugog rebra i nastavlja se u trup (corpus mammae). Dojka je obložena kožom koja u donjem delu čini oštar prevoj, poput žleba (sulcus submammalis) i prelazi u kožu prsnog koša (slika 6).
Na vrhu dojke je bradavica (papilla mammae), izbočena tvorevina promera i visine oko santimetar, kroz koju izlaze izvodni kanali mlečne žlezde. Oko bradavice je kružno pigmentirano područje (areola mammae) (slika 6).
Dojku oblikuje žlezdasto tkivo mlečne žlezde (glandula mammaria) uloženo u vezivnu stromu i obloženo masnim tkivom (slika 7). Mlečnu žlezdu čini 10 do 20 alveotubuloznih žlezda (lobi glandulae mammariae), od kojih svaka ima izvodni kanal (ductus lactiferi) koji se svaki posebno otvara na bradavici dojke (slika 8 i slika 9). Režnjevi se dele na režnjiće (lobuli glandulae mammariae), odeljene vezivnim pregradama. Zato se mlečna žlezda pipa kao zrnasta tvorevins. Režnjevi i njihovi izvodni kanali poređani su zrakasto oko bradavice, pa otud pravilo da svaki rez dojke mora biti radijalan prema bradavici. Izvodni kanal proširuje se pre ulaska u bradavicu u 5 do 9 milimetara široki sinus (sinus lactiferus), nakon čega se opet sužava pre otvaranja na bradavici.
Arterije dojke su ogranci tri arterija: unutrašnje arterije prsnog koša (a. thoracica interna), lateralne a. prsnog koša (a. thoracica lateralis) i međurebrene arterije (aa. intercostales). Medijalni deo dojke opskrbljuje arterijskom krvlju a. thoracica interna, od koje odlaze perforantni ogranci (rr. perforantes) koji probijaju međurebrene prostore. Od perforantnih grana odlaze ogranci za dojku (rr. mammarii). Lateralni deo dojke prokrvljen je ograncima a. toracike lateralis (rami mammarii laterales). Duboki deo opskrbljuju ogranci interkostalnih arterija (rr. mammarii).
Vene dojke čine obilati splet ispod kože, koji započinje oko areole Hallerovim prstenom (plexus venosum areolaris). Vene medijalnog dela dojke ulivaju se u unutrašnje vene prsnog koša (vv. thoracicae internae), a iz lateralnog dela dojke, vensku krv odvode lateralna vena prsnog koša (v. thoracica lateralis) i međurebrene vene (vv. intercostales) (slika 10).
Limfne žile dojke nalaze se na površini i u dubini dojke, čineći mreže koje međusobno anastomoziraju. Najveći deo površnih limfnih žila uliva se u limfne čvorove pazuha (nodi lymphatici axillares). Važno je znati da se neke od potkožnih limfnih žila ulivaju i u pazušne limfne čvorove suprotne strane, i to direktno preko limfnih žila dojke suprotne strane. Limfa iz bradavice, areole i lateralnog dela dojke uliva se u pazušne limfne čvorove duž donjeg ruba velikog prsnog mišića. Iz lateralnih delova limfne žile idu najpre u međurebrene limfne čvorove (nodi lymphatici intercostales), a zatim u pazušne limfne čvorove (nodi lymphatici axillares). Iz gornjih i dubokih delova dojke limfne žile teku uzduž fascije velikog prsnog mišića prema pazuhu. Na tom putu nalaze se prsni limfni čvorovi (nodi lymphatici pectorales). Drugi deo tih žila probija taj mišić i uliva se u infra i supraklavikularne limfne čvorove. Iz dubokih delova medijalne strane dojke limfne žile probijaju međurebrene mišiće i ulivaju se u parasternalne limfne čvorove (nodi lymphatici parasternales). To su jedine limfne žile što potpuno mimoilaze aksilarne limfne čvorove.
Pazušni limfni čvorovi, kojih ima 30 do 40, dele se na: limfne čvorove u vrhu pazušne jame (nodi lymphatici apicales), u središtu pazušne jame (nodi lymphatici centrales), duž medijalne strane pazušne vene (nodi lymphatici laterales), duž donjeg ruba velikog prsnog mišića (nodi lymphatici pectorales) i ispred subskapularnog mišića (nodi lymphatici subscapulares) (slika 11).
Dojku inerviraju međurebreni živci (nn. intercostales, II do VI). Gornji deo dojke inerviraju i ogranci supraklavikularnih živaca koji pripadaju vratnom spletu. U korijumu i potkožju dojke nalaze se Vater-Pacinijeva i Meissnerova osjetna telešca.

FIZIOLOGIJA DOJKE
Dojka je kod muškaraca rudimentirani organ, a kod žena je deo polnog aparata, koji luči mleko i omogućava prehranu dojenčeta spregom niza hormona.
Estrogeni u pubertetu ciklično potiču rast strome i kanalića, kao i odlaganje masti koja povećava volumen dojke. Potpuni razvoj dojke događa se u trudnoći.
Placenta u trudnoći luči velike količine estrogena, koji dovode do grananja i rasta sustava kanalića, povećanja strome i ulaganja masti. Na rast sustava kanalića uticaj imaju još najmanje četiri hormona: hormon rasta, prolaktin, glukokortikoidi suprare-nalne žlezde i inzulin.
Pod uticajem progesterona rastu režnjići, alveole bujaju, a alveolarne stanice poprimaju sekrecijska obeležja. To je analogno uticaju progesterona na endometrij u drugoj polovini menstrualnog ciklusa.
Estrogen i progesteron imaju i specifično inhibitorno delovanje na lučenje mleka. Prolaktin koji luči hipofiza majke potiče lučenje mleka. Koncentracija mu se neprestano povećava od 5. nedelje trudnoće do porođaja. Pri porodu koncentracija prolaktina je 10 puta veća od normalne. Placenta na lučenje mleka utiče i lučenjem velike količine somatotropina koji deluje blago laktogeno. Dojka do poroda izlučuje malene količine kolostruma koji za razliku od mleka ne sadrži masti. Nakon poroda prestaje lučenje estrogena i progesterona, što omogućava da dođe do izražaja laktogeni efekt prolaktina. Dva do tri dana nakon poroda počinje obilno lučenje mleka, zašta je osim prolaktina potrebno postojanje sekrecije i ostalih hormona majke, od kojih su najvažniji hormon rasta, glukokortikoidi nadbubrežne žlezde i paratiroidni hormon (slika 12). Oni utiču na metabolizam aminokiselina, masnih kiselina, glukoze i kalcijuma potrebnih za stvaranje mleka. 
Nivo prolaktina pada posle poroda na netrudnički nivo, ali svako dojenje izaziva deseterostruko povećanje lučenja prolaktina koje traje oko jedan sat, usled refleksnog delovanja nadražaja bradavice na hipotalamus. Taj prolaktin osigurava mleko za iduće dojenje. Ako se dojenje prekine, ili dođe do oštećenja hipotalamusa ili hipofize, dojka za nekoliko dana izgubi sposobnost stvaranja mleka. 
Mleko se neprekidno luči u alveole mlečnih žlezda, a u kanaliće, tj. do dojenčeta, dolazi kombinovanim, neurogenim i hormonskim podražajem oksitocinom. 
Oksitocin se luči istovremeno s prolaktinom, prenosom impulsa somatičnim živcima kroz leđnu moždinu, u hipotalamus. Preko krvi dolazi u dojku i izaziva kontrakciju mioepitelnih stanica koje okružuju alveole, što dovodi do istiskivanja mleka u kanaliće. Ovaj proces započinje pola do jedog minuta nakon što dete počne sisati, a nastaje u obe dojke. Često je kao stimulacija dovoljno samo tetošenje deteta ili dečji plač. Nasuprot ovome inhibicija lučenja oksitocina nastaje zbog mnogih psihogenih faktora, kao i generalizovane simpatičke stimulacije. Stoga je važno da majka ima nesmetan puerperij da bi dojila dijete. 

BOLESTI DOJKE
Dojka muškarca je rudimentirani organ, relativno neosetljiv na hormonalne uticaje. Kod žena dojka je složeno građen organ vrlo osetljiv na hormonalne uticaje. Zbog ranije navedenog, dojke žene su vrlo osjetljive i sklone patološkim promenama.
Sve bolesti dojke mogu se podeliti u dve grupe: netumorske i tumorske bolesti.

NETUMORSKE BOLESTI DOJKE
1. Poremećaji razvoja: amastija (manjak dojke), micromastija (male dojke), macromastia (velike dojke), polymastia (prekobrojne dojke), athelia (manjak bradavice), microthelia (sitna uvučena bradavica), polythelia (prekobrojna bradavica).
2. Poremećaji funkcije: galaktoreja (izlučivanje mleka izvan doba dojenja), secernirajuća dojka, krvareća dojka, mastodinija (bolna dojka), produženo dojenje, preobilna količina mleka, neizdašnost dojki i spontano oticanje mleka).
3. Regresivne promjene: atrofija ("smežurane" dojke) , distrofija (pretvaranje tkiva dojke u mast, sluz ili stvaranje kalcifikata) i steatonekroza (u izumrlo masno tkivo se ulaže vapno, pa se manifestira kao tvrd - nekad bolan čvor u dojci).
4. Upalne promjene: theilitis (upala bradavice), areolitis (upala areole), intertrigo (ekcem submamalnog sulkusa), mastitis (upala mlečne žlezde, najčešće u prva dve nedelje nakon poroda), apsces (lokalizovana gnojna upala), karbunkul (gnojna infekcija kože i potkožnog tkiva dojke s brojnim gnojnim čepovima) i retko tuberkuloza, sifilis i aktinomikoza.
5. Displazije. Najčešća i najvažnija je fibrocistična bolest dojke. To je najčešća bolest dojke uopšte i najčešći povod javljanju lekaru radi pregleda dojke, a navodi se i kao predisponirajući činilac raka dojke. Radi se o bujanju vezivnog tkiva (fibroza) ili stanica mlečne žlezde (epitelijalna hiperplazija) ili o stvaranju cističnih formacija ili o kombinacijama navedenih pojava (slika 13). Reč je o promenama uzrokovanim hormonalnim uticajima (estrogen, progesteron, prolaktin).

TUMORSKE BOLESTI DOJKE
1. Dobroćudni tumori. Najčešći je fibroadenom (češći je kod mlađih žena) i papilom (resičasto bujanje u mlečnom vodu koje često uzrokuje krvarenje, pa je čak 50% svih krvavih iscedaka iz bradavice uzrokovano tom promenom). Ostali su prilično retki. To su: lipom, fibrom, hemangiom, neurinom, hondrom. Ciste također pripadaju ovoj grupi. Poseban oblik retkog tumora dojke su phyllodes tumori (sastoje se od cističnih formacija kojima listasto bujaju izdanci stanica).
2. Zloćudni tumori (rak dojke).

sledeća