Jedan od vodećih američkih naučnih časopisa smatra da je najveće ovogodišnje naučno dostignuće ostvareno u oblasti astrofizike - reč je naime o teoriji o postojanju jednog nevidljivog energetskog polja koje izaziva širenje kosmosa. Časopis "Science" piše da je teorija o postojanju misteriozne antigravitacione sile u kosmosu nazvane "tamna energija" potkrepljena satelitskim podacima i mapom kojom je obuhvaćeno skoro milion galaksija. U časopisu se, međutim, navodi da naučnicima još uvek nije poznat uzrok ove pojave.
Istraživanje "tamne energije" intenzivirano je pre pet godina, kad su astronomi otkrili da ne samo da se kosmos širi već da se to širenje ubrzava. Svojevremeno smo mislili da ćemo, s prolaskom vremena, moći da vidimo sve dalje i dalje u svemir, jer će svetlost imati priliku da doputuje do nas. Posle otkrića tamne energije, pokazalo se da to nije tako, da se galaksije udaljavaju od nas, i to brže od brzine svetlosti. Svemir će postati vrlo prazan - nećemo imati mnogo toga da vidimo. Ali to neće biti tako skoro, već za oko 10 milijardi godina. U međuvremenu, istraživači će imati priliku da se pozabave još jednom tajnom svemira. Po svemu sudeći, svega četiri posto materije u svemiru je vidljivo - naša tela, planete, zvezde. Naučnici znaju da svemir ispunjava nešto drugo, nešto što još nisu otkrili, ali za šta znaju da postoji - takozvana tamna materija.

Manastir Sopoćane je osnovao kralj Uroš 1. u drugoj polovini 13. veka. Kompleks sačinjavaju crkva Svete Trojice i iskopine uobičajenih manastirskih zdanja raspoređene unutar širokih obimnih zidina sa dve kapije. Uz prvobitnu crkvu, zidanu da postane kraljevski mauzolej, dograđena je u vreme kralja Dušana (1338-1345) spoljna priprata sa kulom-zvonikom na pročelju. Osnova i prostorna struktura hrama Svete Trojice pripadaju razvijenom tipu Raske crkve, dok su način građenja i spoljni oblici preuzeti iz romanske arhitekture. Podvođenjem pevnica i bočnih kapela pod isti krov sopočanska crkva je spolja dobila izgled trobrodne bazilike, što je uticalo na oblikovanje kasnijih spomenika raške škole. U unutrašnjosti crkve sačuvana je najdragocenija galerija srpskog i vizantijskog zidnog slikarstva (1260-1265). Obdareni sopoćanski slikari, nadahnuti antičkim nasleđem, doveli su monumentalni plastični stil 13. veka do vrhunca, slikajući na bogatoj pozlaćenoj osnovi remek-dela izvanredne snage, izražajnosti i harmonije boja i oblika. Manje talentovani majstori, narativnih shvatanja, ukrasili su pripratu i bočne prostore hrama.

Manastir Sopoćani izgrađen je pored izvora reke Raške, u oblasti Rasa - središtu srpske srednjovekovne države. Osnovan je kao monaška naseobina, sa crkvom Svete trojice kao najznačajnijim delom. Bio je okružen debelim zidom, uz koji su, s unutrašnje strane, bili raspoređeni trpezarija sa kuhinjom i niz zgrada na čijim su se spratovima nalazile monaške kelije. U manastir se ulazilo sa dve strane, kroz široke kapije. Unutrašnje površine crkve i trpezarije bile su pokrivene fresko-slikarstvom. Nije ostala zabeležena tačna godina osnivanja Sopoćana, ali se posredno može zaključiti da je slikanje glavnih delova crkve završeno između 1263. i 1270. godine. Arhiepiskop Sava 2. došao je na čelo srpske crkvene organizacije 1263. godine, a predstavljen je u povorci arhijereja u oltaru sopočanskog hrama. Urošev sin Dragutin oženio se Katalinom, ugarskom princezom, najkasnije 1270. godine, a u priprati je naslikan kao dečak. Zbog toga se uzima da je slikarstvo Sopoćana nastalo oko 1265. godine. Građenje crkve i manastirskih zgrada moglo je biti obavljeno i desetak godina ranije. Ima razloga za uverenje da je kralj Uroš želeo da Sopoćani budu katedralna crkva. Sigurno je, međutim, da su postali mauzolej kraljevske porodice. Tu su sahranjeni kraljeva majka Ana Dandolo, otac Stefan Prvovenčani i brat od strica, veliki knez Đorđe. Na kraju osme decenije 13. veka u Sopoćanima je sahranjen i ktitor - kralj Uroš.

KTITOR

Kralj Uroš bio je sin Stefana Prvovenčanog, a unuk Nemanje, osnivača dinastije koja je vladala Srbijom preko dve stotine godina. Gospodario je Srbijom od 1243. do 1276. godine i bio jedan od najznačajnijih vladara 13. veka. Mudar, sposoban i obrazovan, vodio je vešto spoljnu i unutrašnju politiku. Učvrstio je granice države, ekonomski je osnažio i ojačao moć vladara. Sukobljavao se sa susedima - Grcima, Bugarima, Mađarima i Dubrovnikom - ali se sa njima i povezivao, ponekad i rodbinski. U vreme njegove vladavine, uz pomoć rudara "Sasa", otvarani su u Srbiji rudnici olova, bakra i srebra, što je posredstvom primorskih gradova pojačalo trgovinu s Italijom i donosilo znatan prihod. Kralj Uroš je bio u dobrim odnosima i sa pravoslavnom i sa katoličkom crkvom u svojoj zemlji. Zalagao se za njihov razvoj, a one su ga podržavale. Možda su tome doprineli njegovi najbliži srodnici: brat Sava 2, arhiepiskop, majka Ana Dandolo, Mlečanka, i supruga Jelena, Francuskinja.

ARHITEKTURA

Prostorni raspored hrama Svete trojice u Sopocanima nastavlja razvojnu liniju skupine srpskih crkava iz 13. veka izgradjenih posle Zice, sa kojom se ostalio oblik osnove druge, zrele etape raske arhitekture. To je jednobrodna gradjevina na cijem je istocnom kraju polukruzna apsida, a na zapadnom priprata odvojena zidom od naosa. Naos se sastoji od tri traveja, a nad srednjim je izgradjena kupola. Severno i juzno uz potkupolni prostor nalaze se pevnice, otvorene prema njemu celom sirinom. U nastavku pevnice, uz istocni travej, oblikovani su proskomidija i djakonikon. Uz bocne strane priprate izgradjene su dve kapele, kao posebne prostorije. Istovremeno sa crkvom Sv. trojice, u Sopocanima su bile podignute zgrade za zivot monaha. Manastir je bio smesten na zaravni usecenoj u padinu i opasan debelim zidom. Kao i svi srpski manastiri imao je priblizno kruzan oblik. S unutrasnje strane ogradnog zida nalazile su se trpezarija, zgrade za stanovanje i ostave. U manastir se ulazilo sa dve naspramne strane. Na jugozapadu se nalazila glavna kapija, a na severoistoku druga, koja je verovatno omogucavala vezu s manastirskom ekonomijom.